رشد مناسب و مفید همه جنبه ­های وجودی نوجوان اعم از اقتصادی، اجتماعی، جنسی ـ جسمی، عقلانی ، عاطفی، فرهنگی، سیاسی و شخصیت زیربنای ازدواج موفق در دوران جوانی است. به عبارتی، در صورتی که نوجوان از نظر وراثتی سالم باشد و در شرایط مناسبی رشد کند، در جوانی در تشکیل خانوادۀ شاد و سالم، موفق خواهد بود.

 

این که چرا دوران نوجوانی دارای اهمیت است؟ را می­توان از این دیدگاه در نظر گرفت که نوجوان دراین دوره از دنیای کودکی­اش جدا و به تدریج وارد دنیای بزرگ­ترها و مسئولیت­های آن می­شود. در این دوره است که نوجوان از یک طرف دچار بلوغ جنسی ـ جمسانی به منظور تولید مثل و حفظ نسل انسان می­شود و از طرفی دیگر به علت تغییر در ساخت­شناختی و روانی­اش، آماده برقراری رابطه جدید و صحیح­تری با جنس مخالف، اجرای نقش جنسی مذکر و مؤنث، مستقل شدن در زمینه عاطفی و اقتصادی از خانواده، انتخاب شغل و کسب مهارت­های آن، آمادگی برای ازدواج ، تشکیل خانواده و ... می­گردد.

 

در نهایت می­توان گفت، نوجوانی به علت دست­یابی به یک هویت شخصی، جنسی، اجتماعی و حرفه­ای دریچه ورود به جهان بزرگسالی است. جهانی سرشار از هیجان، نشاط و انگیزه.

 

اما انواع جنبه­ های رشد نوجوان کدام هستند و چگونه می­توان آن ها را رشد داد و فهمید که این جنبه­ ها رشدیافته است؟

 

انواع جنبه­ های رشد

 

1) رشد جسمی ـ جنسی: از قابل لمس­ترین جنبه­های رشددر دوره نوجوانی رشد جسمی -جنسی است، که به آن بلوغ می­گویند. به عبارتی سن مرد شدن یا رویش مو در بدن را بلوغ می ­نامند.

 

 

از طریق تغییراتی در بدن می­توان به رشد این جنبه در بدن خود پی برد از جمله:

 

1. رویش موهای زائد در قمست­هایی از بدن.

 

2. افزایش قد و وزن.

 

3. بزرگ شدن پستان و حالت گرفتن آن در دخترها.

 

4. رشد عضلات در بدن پسرها و تغییر صدا در آنها و ....

 

 

برای آن که فرد این جنبه را در خود رشد دهد.لازم است از روش­های زیر استفاده کند:

 

1. شناخت دقیق اندام­های بدن خود و نحوه و فعالیت­های آن.

 

2. رعایت نکات بهداشتی در مورد بدن خود مانند شیوه ­های تغذیه سالم، رعایت بهداشت بدن و ...

 

3. انجام فعالیت­های ورزشی.

 

4. عدم توجه به تبلیغات تجاری در مورد اندام­های ایده­ آل.

 

5. مطالعه کردن در مورد رشته ­های مرتبط به بدن مانند روان­شناسی سلامت.

 

 

2) رشد عقلانی

 

یکی دیگر از جنبه­های مهم در نوجوان، رشد عقلانی است. رشد عقلانی به آن دسته از فعالیت­های فرد که شامل فهم و بینش، تشکیل مفاهیم، ارزیابی آموخته­ ها، تفکر پیش ­بینی و استنتاج، تعیین هدف، انتخاب وسیله و اقدام به حل مسائل است، گفته می­شود. برای نمونه، فرض کنید شما به یک مسأله یا مشکلی دچار شده­اید و می­خواهید به نوع آن را حل کنید. برای این کار از بینش خود استفاده می­نماید. (مانند روش زیر)

 

مشکل: من با نامزدم نمی­توانم ارتباط درست برقرار کنم و با یکدیگر نزاع داریم.

 

برای حل مشکل ابتدا لازم است تک­تک اموری که مربوط به نحوه ارتباط با نامزدتان است را پیدا کنید و آنها را ارزیابی نماید.

 

موردهای جزئی در مورد مشکل کلی

 

1. احتمالاً از کلمات مبهم استفاده می­کنم.

 

2. در محیطی نامناسب گفتگو می­کنیم.

 

3. از دیدگاه او به موضوع نگاه نمی­کنم.

 

4. دوست دارم حرف، حرف من باشد

 

5. در مورد موضوع­ هایی که مربوط به ما نیستند بیشتر حرف می­زنم.

 

6. ....

 

بعد از کشف امور جرئی آنها را در ارتباط با یکدیگر بررسی کنید. مانند: هم از کلمات مبهم استفاده می­کنم و هم در محیط شلوغ با او در مورد موضوع­ های مهم حرف می­زنم و ... در این جا متوجه می­شود که کلاً نحوه ارتباط برقرر کردن شما مشکل دارد و باید شیوۀ مؤثر ارتباط برقرر کردن را بیاموزید.

 

از کجا باید دانست که فردی دارای رشد عقلانی است؟ فرد دارای رشد عقلانی باید ویژگی­های از جمله موارد زیر را داشته باشد:

 

1. زندگی­اش هدفمند باشد.

 

2. از خود و محیطش شناخت بهتری داشته باشد.

 

3. در زندگی و گرفتن تصمیماتش منطقی و به دور از احساسات رفتار کند.

 

4. انتظا رش از خود و دیگران واقع بینانه باشد.

 

5. ...

 

3) رشد عاطفی

 

فردی که در برخورد با دیگران رفتار و واکنش­هایی منطقی و معقول از خود نشان دهد و توانایی کنترل احساسات خود، توانایی داد و ستد عاطفی و تبادل مهر و محبت با دیگران را داشته باشد، به رشد عاطفی رسیده است. هم چنین، رشد عاطفی تحت تأثیر عوامل درونی و عوامل بیرونی (یادگیری و تجربیات فرد) است. این که از کجا بدانیم این جنبه در فرد رشد یافته است؟

 

باید به علائم و ویژگی­هایی از جمله موارد زیر در او دقت نمود:

 

1. ثبات عاطفی در فرد.

 

2. انعطاف­پذیری فرد در مقابل بینش­ها و تفکرات جدید و هم چنین وقایع زندگی.

 

3. عدم ابراز احساسات افراطی و غیر معقول.

 

4. ابراز احساسات به شیوه مناسب.

 

5. عدم توجه به معیارهای نامناسب عاطفی دیگران.

 

6. انتخاب معیا رمناسب برای رشد عاطفی خود.

 

برای رشد جنبه عاطفی در خود فرد باید ابتدا احساسات ناخوشانید و خوشایند خود را تشخیص دهد. سپس افکارهایی که پشت این احساسات هستند و رفتارهایی که توسط این احساسات بروزمی­کنند، را شناسایی کند. تا ایرادهای این جنبه را برطرف نماید و نقاط قوتش را گسترش دهد.

 

4) رشد اجتماعی

 

فرد در عین این که خودش هست. در کنار دیگران با مساعدت و سازگاری زندگی می­کند، قادر به درک بهتر روابط اجتماعی است، می­داند چگونه با دیگران به خصوص خانواده و همکارانش رفتار یا سازش داشته باشد.

 

فرد رشد یافته از نظر اجتماعی دارای نشانه­ های زیر است:

 

1. تقویت احساس تعهد و مسئولیت­پذیری.

 

2. اصلاح رفتار و اعتلاء در شخصیت اجتماعی.

 

3. داشتن ظاهری آراسته و مرتب.

 

4. داشتن دوستانی صمیمی و مناسب.

 

5. ...

 

برای رشد مهارت­های اجتماعی می­توان رفتارهای خود را در محیط­های گوناگون مورد ارزیابی قراردهید. سپس بررسی کنید آیا رفتارها مناسب بوده یا نه؟ چه تغییراتی در آنها لازم است تا رفتارهای منا سب شوند.

 

5) رشد مهارت­های اقتصادی

 

منظور از رشد مهارت­های اقتصادی آن است که فرد بتواند شغلی متناسب با رغبت­ها، ارزش­ها، تحصیلات، استعدادها و توانایی­های شخصی خود کسب کند. علاوه بر آن فرد باید دارای شَم اقتصادی مانند مدیریت مالی، برنامه­ریزی مالی، سرمایه­گذاری، گسترش کار، خلاقیت در کار و... باشد.

 

افرادی که در مهارت­های اقتصادی رشد یافته ­اند دارای ویژگی­های زیادی می­باشند از جمله:

 

1. کسب مهارت لازم برای به دست آوردن درآمد.

 

2. داشتن روحیه کار کردن و پذیرش شغل.

 

3. قداست قائل شدن برای کار.

 

4. فعالیت متناسب با مهارت­های کسب شده.

 

5. تقویت روحیه خلاقیت در کار و ...

 

چگونه این مهارت­ها را می­توان رشد داد؟ برای این کار می­توان به مدت یک ماه امور مالی و فعالیت­های حرفه­ای خود را زیر ذره بین قرار داد. تا محاسن و معایب مهارت­ها آشکار شوند.

 

6) رشد فرهنگی

 

روشی که فرد با توجه به برخی از مسائل مانند موانع، اهداف، دانش­ها، عقاید، هنرها، اخلاقیات، قوانین، عادات و ... در طول زمان انتخاب و بر طبق آن روش زندگی می­کند، را فرهنگ فرد گویند. البته این رشد از شهری به شهر دیگر، محله به محله دیگر، خانه به خانه دیگر و فردی به فرد دیگر تفاوت دارد.

 

این که چگونه این مهارت­ها در فرد رشد کند لازم است فرد شناخت دقیق­تری از فرهنگ جامعه، خانوادۀ خود و آنهایی که خود پذیرفته است، به دست آورد. سپس آنها را با دیدی انتقادی و به دور از افراط و تفریط مورد ارزیابی قرار دهد.

 

از جمله ویژگی­های افراد رشد یافته فرهنگی به میزان کارهای فرهنگی آنها و تأثیرپذیری ازکارها فرهنگ مناسب بستگی دارد.مانند: مطالعه کتاب.

 

7) رشد اخلاقی

 

این واقعیت که فرد می­تواند بیندیشد، استدلال کند و سرانجام به این پرسش پاسخ دهد که در مقابل امور چگونه باید برخورد کند نوع دیگری از رشد یعنی رشد اخلاقی است. به عبارتی مطالعه چگونگی تغییر اخلاقی در جریان زندگی است. اخلاق دوره نوجوانی که اطاعت از قانون و مراجع قدرت می­باشد، اساس اخلاق در دوره جوانی است. زیرا جوان علاوه بر احترام به قانون، می­داند برخی قانون­ها نقص دارند و انسان­ها دارای عقاید و ارزش­های متفاوتی از یکدیگر هستند.

 

افراد رشد یافته از نظر اخلاقی دارای نشانه­ هایی مانند موارد زیر می­باشند.

 

1. کسب ارزش­های انسانی مانند از خود گذشتگی، مهربانی با دیگران و ...

 

2. کسب ارزش­های دینی مانند اطاعت از خداوند و ...

 

برای آن که فرد این مهارت را در خود رشد دهد. لازم است در مورد ارزش­های انسانی و دینی مطالعه کند و سپس نظام اخلاق خود را با آنها مقایسه نماید. در صورت نقص در اخلاقش آن را بر طرف نماید.

 

8) رشد شخصیت

 

در دوره نوجوانی فرد می­توان شخصیت خود را تغییر دهد. به عبارتی در افکار، عقاید، عادات، تمایلات و نظرهای خود تجدید نظر کند. او در این دوره خواستار استقلال و کسب هویت از خانواده و جامعه است. در صورتی که نوجوان در این دوره از نظر شخصیت، استقلال و هویت به طور مناسب تربیت نشود. در زمان جدایی یا به والدین خود و دیگران متکی است یا سرکشی و طغیان را در زندگی­اش پیش می­گیرد.

 

برای آن که بدانم فرد دارای رشد شخصیتی و روانی است باید او را از نظر استقلال و هویت مورد ارزیابی قرار داد

 

علاوه برعلومی چون روان­شناسی که به بحث رشد و بلوغ در دوره­های زندگی انسان می­پردازد. قرآن کریم هم در ارتباط بلوغ و رشد انسان آیه­های گوهرباری دارد. سه نوع بلوغ در قرآن بیان شده است:

 

1. بلوغ حُلُم: حُلُم در قرآن به معنای بلوغ جنسی و فکری است.

 

2. بلوغ نکاح: بلوغ نکاح بین فرد از نظر روحی و جسمی به مرحله ­ای از کمال برسد که بتوانند تشکیل خانو اده بدهد و از عهده وظایف خانوادگی برآید.

 

3. بلوغ اَشُد: شامل همه بلوغ ­هاست. یعنی کسی که همه بلوغ­ها را داشته باشد، به بلوغ اشد رسیده است.

 

پس می­توان گفت در صورتی که افراد در دوران نوجوانی تمام ابعاد وجودی­شان رشد یابد. در دوران جوانی به راحتی می­توانند زندگی موفقی تشکیل دهند. فردی که از نظر مهارت­های جسمی ـ جنسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ... رشد یابد آماده زندگی موفق با فردی مناسب و شبیه خود می­شود.

منبع:ساج