برترین ها: معروف است که گاه نهنگ‌ها در سواحل سرگردان و گرفتار می شوند و درآن جا جان می دهند. ولی آیا این سواحل، گورستان نهنگ‌‌ها هستند؟

به عنوان مثال در سواحل شمالی دماغه جزیره جنوبی نیوزیلند نقطه ای وجود دارد که متاسفانه به خاطر محل جان دادن نهنگ ها شهرت پیدا کرده است. در فوریه سال ۲۰۱۵ حدود ۲۰۰ نهنگ در این ساحل گرفتار شدند که پر شمارترین مورد از به خشکی نشستن این جانوران عظیم الجثه در تمام دوران ثبت رفتار آنها بود.

امدادگران تلاش کردند که آنها را دوباره به آب بیاندازند ولی حدود ۱۰۰ نهنگ جان خود را از دست دادند. این جانوران اگر در آب معلق نباشند روی خشکی زیر بار سنگین پیکر خود جان می دهند.

از میان آن تعدادی که با کمک داوطلبان دوباره به آب برگردانده شدند حدود ۶۰ نهنگ دوباره خود را به خشکی رساندند. یک بار دیگر داوطلبان و مردم محل دست به کار شده و آنها را به دریا برگردانند و به نظر می رسد که فعلا سالم هستند چون دیگر به خشکی بازنگشته اند.

سواحلی مثل این جزیره نیوزیلند که نقطه خداحافظی نام گرفته شاید جزء آشکارترین نقاطی است که نهنگ ها در آن جان می دهند و گاه به نظر می رسد که نهنگ ها با شنا کردن در نزدیکی ساحل و رسیدن به خشکی قصد دارند خودکشی کنند.

آیا سواحلی نظیر این واقعا جایی است که نهنگ ها برای جان دادن انتخاب می کنند و یا گورستانهای دیگری هم دارند که ما از آن بی خبریم؟

این معمایی است که از دوران باستان وجود داشته و ارسطو فیلسوف یونانی در یکی از آثار خود که به تاریخ جانوران مربوط است، می نویسد:"معلوم نیست که چرا دولفین ها و نهنگ ها گاهی اوقات خود را به خشکی می رسانند؟"

به خشکی افتادن نهنگ ها در تعداد زیاد، به طور مرتب در نقاط مختلف جهان اتفاق می افتد ولی در مواردی هم نهنگ ها به صورت انفرادی این کار را می کنند.

طبق آمارهای موجود فقط در بریتانیا هر ساله حدود ۸۰۰ جانور دریایی از خانواده دولفین ها، نهنگ ها و گراز دریایی خود را به خشکی می زنند. در سواحل آمریکا و یا نیوزیلند هر ساله صدها مورد شبیه این پیش می آید.

با وجودیکه این اتفاق در سواحل مختلفی روی می دهد ولی در بعضی نقاط مثل نقطه خداحافظی در ساحل جزیره جنوبی نیوزیلند به نسبت سایر نقاط بیشتر اتفاق می افتد. دلیل آن چیست؟

به نظر می رسد که وضعیت هوا عامل موثری است.

در سال ۲۰۰۵ یک گروه پژوهشی به ریاست کارن اونس از دانشگاه تاسمانی تمام آمارهای مربوط به ۸۲ سال گذشته در سواحل استرالیا و تاسمانی را جمع آوری کرد. مشخص شد که هر ۱۱ تا ۱۳ سال تعداد نهنگ هایی که در ساحل گرفتار می شوند به اوج می رسد و این با تغییر در وضعیت بادهای منطقه ارتباط دارد.

تغییر جهت باد جریان آبهای حاوی مواد غذایی را به سواحل نزدیکتر می کند و بنابراین نهنگ ها به خط ساحلی نزدیک می شوند. گاهی اوقات تغییر جهت باد ممکن است طوفان به پا کند و این باعث گم شدن نهنگ ها شده و ممکن است آنها در جهت های غلط شنا کنند. نهنگ ها وقتی که به آبهای کم عمق برسند به سرعت خسته می شوند.

نکته عجیب دیگر در مورد گرفتار شدن نهنگ ها در آبهای کم عمق این است که معمولا یک گله بزرگ از این جانوران را شامل می شود. این نشان می دهد که پیوندها و رفتار گروهی نهنگ ها ممکن است عامل موثری باشد.

بسیاری از گونه های نهنگ در دسته های بزرگ زندگی می کنند و معمولا ماده ها و فرزندان آنها با هم حرکت می کنند. در مورد نهنگ های خلبان که از گونه "گوی سرها" هستند، بیش از هر نوع دیگری این اتفاق پیش می آید. به همین خاطر چنین فرضیه های مطرح شده که اگر یک عضو غالب در گروه بیمار و یا گم شود دیگران از مسیر حرکت او تبعیت خواهند کرد حتی اگر به خطر بزرگی برای آنها بیانجامد که این، فرضیه "رهبر پیر و مریض" لقب گرفته است.

یک مورد از حوادثی که این فرضیه را تائید می کند در سال ۲۰۱۲ در سواحل اسکاتلند روی داد. گروهی از نهنگ های خلبان در ساحل گیر افتادند و بعد معلوم شد که یکی از اعضای نر این گروه بسیار پیر و بیمار بوده و چون نمی توانسته در آبهای عمیق حرکت کند به سمت ساحل رفته است. و سایرین هم "رهبر پیر و مریض" را تعقیب کرده اند.

اما تمام این نکات فعلا در حد فرضیه و حدس و گمان است. در آخرین گزارش علمی که در مورد پدیده به خشکی نشستن نهنگ ها منتشر شده تاکید می شود: "اطلاعات کافی برای یک نتیجه گیری قطعی وجود ندارد."

برخی از کارشناسان معتقدند که فعالیت های انسانی نیز در وقوع این موارد موثر است. در عین حال به نظر می رسد که تناوب این حوادث به نسبت گذشته افزایش یافته است. به عنوان مثال آمارها نشان می دهند که در بریتانیا موارد به خشکی افتادن نهنگ ها از سال ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۱۰ حدود ۲۵ درصد بیشتر شده است.

عاملی که بیش از همه پژوهشگران به آن مشکوک هستند سونار یا دستگاههای تجسسی نظامی زیردریایی است که توسط امواج صوتی کار می کنند. پژوهشگران معتقدند که این امواج ممکن است نهنگ ها را مشکوک و مضطرب کنند. این جانوران معمولا در آبهای عمیق شکار می کنند و هیچ رقیبی ندارند بنابراین هر حرکت و صدای غریبه ای آنها را مضطرب می کند.

امواج صوتی قوی این تجهیزات ردیابی ممکن است باعث شود که نهنگ ها زودتر از حالت طبیعی به سطح آب برگردند و یا حتی با برهم زدن حس جهت یابی باعث گم شدن آنها شود. از قرار معلوم نیروی دریایی بریتانیا استفاده از این ابزارها برای مقاصد آموزشی در محیط زیست نهنگ ها را متوقف کرده است.

گروههای مدافع محیط زیست معتقدند که استفاده از همین تجهیزات باعث شد که در سال ۲۰۰۸ بیش از صد نهنگ کله خربزه ای در سواحل شمال غربی ماداگاسکار به ساحل بزنند. این اولین مورد پر شمار از این پدیده در سواحل مادگاسکار بود. هر چند حتی کارشناسان این گروه نیز کاملا از تاثیر این دستگاه‌های دریابی زیردریایی بر رفتار نهنگ ها مطمئن نیستند.

ولی در عین حال شواهد نشان می دهند که حتی بدون دخالت انسان این پدیده اتفاق می افتد. نیکلاس پینسون از موسسه پژوهشی اسمیتسونین در واشنگتن شواهدی مربوط به این پدیده جمع آوری کرده که به ۵ تا ۹ میلیون سال قبل برمی گردد.

یک گروه پژوهشی به ریاست نیکولاس پینسون فسیل و شواهد به جا مانده از یک "گورستان" بزرگ جانوران آبی از جمله نهنگ ها را در بیابان آتاکاما در شمال شیلی بررسی کردند. آنها در گزارش خود در سال ۲۰۱۴ نوشتند که این شواهد مربوط به موارد متعددی از سرگردانی گله های نهنگ در سواحل شیلی در حدود پنج میلیون سال پیش است.

به نظر می رسد که مجموعه دلایلی باعث شده بود که در آن دوران در نقطه ای که امروز بیابان آتاکاما است، گله های بزرگ نهنگ به طور متناوب در خشکی گرفتار شوند. گروه پژوهشی نیکولاس پینسون حدس می زدند که این نهنگ ها احتمالا با رویش زیاد جلبک های این سواحل مسموم شده باشند.

آنها اثری از جلبک در این منطقه پیدا نکردند ولی اکسید آهن زیادی کشف کردند. وجود این مواد شیمیایی در آب اقیانوسها باعث رشد جلبک ها می شود و بنابراین آنها حدس می زنند که در دوره ای آب این مناطق جلبک فراوانی داشته است.

نهنگ ها ممکن است جلبک های سمی و یا ماهی ها و آبزیانی را خورده باشند که در بدن آنها جلبک سمی وجود داشته است و احتمال دارد نهنگ ها در آب مرده باشند و امواج اقیانوس آنها را به ساحل رانده باشد.

امروزه نیز رشد یکباره جلبک های سمی یکی از دلایل به خشکی زدن نهنگ هاست. به عنوان مثال در سال ۱۹۸۷ چهارده نهنگ که بر اثر این مواد سمی در دریا مرده بودند توسط موج دریا به سواحل ماساچوست در آمریکا رسیده بودند.

کارشناسان معتقدند که در گذشته های دور احتمالا مرگ این جانوران دریایی بر اثر سموم جلبک ها بیشتر از امروز اتفاق می افتاد چون تعداد جانورانی که در دریا می زیستند از جمله نهنگ ها بسیار بیشتر از امروزه بود.

در سال ۲۰۰۳ کارشناسان ژنتیک با انجام تحقیقات گسترده ای شمار نهنگ های موجود در کره زمین قبل از شروع صنعت شکار نهنگ را تخمین زدند. طبق ارزیابی آنها فقط در آبهای اقیانوس اطلس ۲۴۰ هزار نهنگ زندگی می کرده در صورتی که امروزه این رقم حدود یازده هزار مورد تخمین زده می شود.

تحقیقات دیگری که در سال ۲۰۰۷ انجام شد، تخمین می زند که جمعیت نهنگ های خاکستری در گذشته پنج برابر رقم فعلی بوده است. بنابراین شاید بتوان گفت که در دوران کهن شمار نهنگ هایی که در سواحل، سرگردان می شدند بسیار زیادتر از امروزه بوده است.

هر چه اطلاعات ما در مورد به خشکی افتادن نهنگ ها بیشتر می شود مطمئن تر می شویم که این پدیده یکی از رایج ترین شیوه های مرگ نهنگ ها است. اما برای موجودی مثل نهنگ که تمام عمر خود را در اعماق آب سپری می کند آیا خشکی می تواند "گورستان" طبیعی باشد؟

بیش از ۲۰۰ سال دانشوران در مورد این موضوع تحقیق می کردند که برای نهنگ هایی که در دریا می میرند چه اتفاقی می افتد؟ در سال ۱۹۷۷ یک کشتی نیروی دریایی آمریکا به طور اتفاقی یک لاشه نهنگ را پیدا کرد.

ده سال بعد یک گروه زیست شناسای دریایی باز به شکل اتفاقی یگ گور دیگر را یافت که در جوار سواحل کالیفرنیا قرار داشت. از آن زمان پژوهشگران با کمک فناوری جدید توانستند تعداد زیادی لاشه نهنگ پیدا کنند و متوجه شده اند که لاشه نهنگ به محل سکونت و زندگی جامعه ای از جانوران عجیب بدل می شود.

لاشه نهنگ ها در عمق دریا، ابتدا طعمه آبزیان درنده و بزرگی مثل کوسه ها و مارماهی های دهان گرد می شود. بعد نوبت به گروه کثیری از جانوران دیگر می رسد، از خرچنگ گرفته تا انواع و اقسام کرمها که از باقی مانده گوشت و استخوانهای سرشار از روغن نهنگ تغذیه می کنند.

امروزه حتی گروهی از پژوهشگران در مورد لاشه نهنگ ها و تغییرات تدریجی آن تحقیق می کنند. آنها متوجه شده اند که ترکیب جانوری که در لاشه نهنگ ها زندگی می کنند به مرور متنوع تر می شود و در نهایت کرمهای استخوان خوار و خرچنگ های ساکن اعماق دریاها از راه می رسند.

اکثر لاشه ها پس از ده سال کاملا نابود می شوند ولی گاهی اوقات ممکن است ۵۰ تا ۱۰۰ سال در کف اقیانوس باقی بمانند. این در نقطه های بسیار پرعمق که اکسیژن کمی وجود دارد اتفاق می افتد چون سوخت و ساز بدن جانوران لاشه خوار بسیار کندتر است. در عین حال به اندازه نهنگ ها هم بستگی دارد و خوردن تمام گوشت و استخوان یک نهنگ بزرگ بیشتر طول می کشد.

تمام موارد لاشه نهنگ هایی که تاکنون پیدا شده مربوط به یک نهنگ منفرد بوده و کسی گور جمعی نهنگ ها را پیدا نکرده است. ولی شاید در آینده نزدیک یک گورستان بزرگ نهنگ ها در اعماق اقیانوس کشف شود.

نهنگ ها هنگام مهاجرت معمولا یک مسیر واحد و تکراری را طی می کنند و بنابراین شاید یک زمانی در مسیر حرکت دایمی آنها گورهای به هم نزدیک تعداد زیادی از نهنگ ها کشف شود که لاشه آنها در عمیق ترین نقطه بستر دریا افتاده است.

در عین حال یک زمانی در مناطقی که قرنها محل صید نهنگ بوده، ممکن است لاشه های فراوانی پیدا شود، از سواحل شرقی آمریکا در حاشیه اقیانوس اطلس گرفته تا شمال اقیانوس آرام که محل فعالیت صیادان ژاپنی بوده است.

نقاط ساحلی مثل سواحل نیوزیلند که پرشمارترین مورد از به خشکی افتادن نهنگ ها را شاهد بوده، ممکن است "گورستان" تعداد زیادی از این جانوران باشند ولی به احتمال زیاد گورهای بزرگتر نهنگ ها هنوز در اعماق اقیانوس ها و دریاها در انتظار اکتشاف هستند.