فيزيوتراپي يکي از رشته هاي توانبخشي است و توانبخشي مجموعه اقداماتي است که براي يک فرد معلول يا بيمار انجام مي دهد. تا تشخيص بتواند از نظر جسمي - رواني - اجتماعي حداکثر توانائي و استقلال خويش را بدست آورد و زندگيش را به حد طبيعي نزديک سازد کلمه فيزيوتراپي از دو بخش تشکيل شده است فيزيو به مفهوم عوامل فيزيکي و تراپي به معناي درمان است فيزيوتراپي در واقع همان طب فيزيکي است و بر خلاف رشته هاي ديگر طب که از داروها و مواد شيميائي براي درمان بيمار استفاده مي کند از عوامل فيزيکي و مکانيکي جهت درمان نياز نيازمندان بهره مي برند.

فيزيوتراپي مي تواند جهت توانبخشي و نجات بيماران به عنوان يکي از بازوهاي توانمند تيم پزشکي وارد عمل شود و جامعه ما را از زمين گير شدن و ناتوان شدن گروهي از جوانان و سالمندان که به دليل تصادفات و حوادث ناگوار و کهولت سن مشکل پيدا مي کنند رهايي بخشد.

 

تعريف فيزيوتراپي

 

فيزيوتراپي، شاخه اي از پزشکي است که در آن براي توانبخشي بيماران از عوامل فيزيکي مثل گرما، سرما، الکتريسيته، نور و عوامل مکانيکي و ورزش استفاده مي شود.

بسياري از حوادث باعث مي شوند که اندام حرکتي انسان از حرکت بايستند گرچه اين ايستايي موقت باشد اما آسيب هاي آن دراز مدت و در برخي اوقات بهبودي کامل حاصل نمي شود نبايد از نظر دورداشت که حرکت براي بعضي از اندام ها مانند دست و پا همانند اکسيژن ضروري و حياتي است کاري که فيزيوتراپ انجام مي دهد به جريان انداختن حرکاتي است که بنابر اتفاق دچار آسيب شده اند فيزوتراپ با انجام حرکاتي که مبناي علمي دارد و استفاده از ابزاري که جريان حرکت را تسهيل مي نمايد به خدمت رساني مي پردازد در واقع فيزيوتراپ فردي است با قابليت‌هاي فردي بالا چه از نظر جسمي، چه از نظر روحي. چرا؟ چون فيزيوتراپ کسي است که توان دوباره‌اي را به شخص بيمار مي‌بخشد. داشتن حوصله و عشق و علاقه به کار تنها راه ادامه تحصيل يا انتخاب اين رشته است.فيزيوتراپي‌ رشته‌اي‌ است‌ که‌ با استفاده‌ از عوامل‌ فيزيکي‌ (مثل‌ گرما، سرما، نور، اشعه‌ ليزر، الکتريسيته‌ و...) و عوامل‌ مکانيکي‌ جهت‌ کمک‌ به‌ درمان‌ ناتواني‌ فرد و بازگرداندن‌ کار اعضاي‌ بدن‌ و هدايت‌ بيمار براي‌ استفاده‌ از توانايي‌ باقيمانده‌ به‌ او کمک‌ مي‌کند.

 

فيزيوتراپيست‌ با استفاده‌ از يک‌ سري‌ وسايل‌ مثل‌ ابزارهاي‌ الکترونيکي‌ و حرکات‌ ورزشي‌ در جهت‌ رفع‌ معلوليت‌ و افزايش‌ کارآيي‌ عضلات‌ و اعصاب‌ تلاش‌ مي‌کند. رشته‌ فيزيوتراپي‌ داراي‌ بخش‌هاي‌ مختلفي‌ است‌.

در بخش‌ الکتروتراپي‌ فيزيوتراپيست‌ با استفاده‌ از عوامل‌ فيزيکي‌ مانند اشعه‌ مادون‌ قرمز و درمان‌ بيماران‌ مي‌پردازند. در بخش‌ مکانوتراپي‌ با استفاده‌ از وسايل‌ مکانيکي‌ مانند قرقره‌ و دستگاه هاي‌ بدنسازي‌ به‌ درمان‌ بيماران‌ مي‌پردازند، در بخش‌ هيدروتراپي‌ (آب‌ درماني‌) با استفاده‌ از خواص‌ آب‌ به‌ درمان‌ بيماريها مي‌پردازد.

طول دوره کارشناسي در اين رشته ۴ سال مي‌باشد. استفاده از کره، نور، الکتريسيته، آب، ليزر و حرکات مکانيکي ابزار يک فيزيوتراپ است. اين رشته نحوه استفاده از اين ابزار را براي بهبود بيمار آموزش مي‌دهد.

 

مقاطع‌ تحصيلي‌ و گرايش‌هاي‌ رشته‌ فيزيوتراپي‌ :

 

داراي‌ سه‌ مقطع‌ تحصيلي‌ کارشناسي‌ پيوسته‌، کارشناسي‌ ارشد ناپيوسته‌ و دکتري‌ است‌.
در مقطع‌ کارشناسي‌ داراي‌ گرايش‌ نمي‌باشد. مدت‌ تحصيل‌ در دوره‌ کارشناسي‌ ۴ سال‌ و دوره‌ کارشناسي‌ ارشد ۲ سال‌ مي‌باشد.

 

امکان‌ ادامه‌ تحصيل‌ در رشته‌هاي‌ همجوار:

 

فارغ‌ التحصيلان‌ اين‌ رشته‌ مي‌توانند در رشته‌هايي‌ مانند فيزيوتراپي‌، علوم‌ تشريح‌، آناتومي‌، فيزيولوژي‌ و ... ادامه‌ تحصيل‌ دهند.

 

فرصت هاي‌ شغلي‌ فارغ‌ التحصيلان‌ رشته‌ فيزيوتراپي :

 

فارغ‌ التحصيلان‌ مي‌توانند در بيمارستانها، سازمان‌ بهزيستي‌،هلال‌ احمر، کلينيک‌هاي‌ توانبخشي‌ و سازمانهاي‌ مربوط‌ به‌ توانبخشي‌ مشغول‌ به‌ کار شوند. همچنين‌ فارغ‌ التحصيلان‌ مي‌توانند مطب‌ و مراکز توانبخشي‌ خصوصي‌ تأسيس‌ کنند.علاقه‌مندي‌ شرط‌ مهمي‌ براي‌ موفقيت‌ و ادامه‌ تحصيل‌ در اين‌ رشته‌ مي‌باشد.

به‌ دليل‌ ارتباط‌ نزديک‌ و تنگاتنگ‌ با بيماران‌ و معلولان‌، داشتن‌ صبر و حوصله‌ و همچنين‌ عشق‌ و علاقه‌ به‌ اين‌ کار مهم‌ مي‌باشد.

 

اهداف فيزيوتراپي

 

فيزيوتراپيست با به حداقل رساندن عوارض بيماريها و درمان بيماريها و نيز از بين بردن عوامل محدود کننده و ناتوان کننده در جهت مستقل نمودن بيمار در طول زندگي تلاش و به طور خلاصه هدف فيزيوتراپي مستقل نمودن بيمار در طول زندگي مي باشد.

 

موارد کاربرد فيزيوتراپي

 

با توجه به هدف فيزيوتراپي که عنوان شد مي توان کاربرد آن را به راحتي بيان کرد به اين صورت که هرگاه عوامل محدود کننده و ناتوان کننده باشد با از بين بردن آن بيمار را در رسيدن به هدف توانبخشي کمک کرد ولي به طور اختصار جهت آشنايي بيشتر به موارد زير اشاره مي کنيم:

 

فيزيوتراپي در بيماران ارتوپدي

 

از جمله موارد ارتوپدي که مي توان در آنها با فيزيوتراپي مفيد واقع بود عبارتند از :

شکستگي استخوان ها و دررفتگي مفاصل، تعويض مفاصل (ارتروپلاستي ها)، اختلالات

اسکلتي عضلاني مثل : کمردرد و گرفتگي عضلات

ايجاد تغييرات فرسايشي در مفاصل مثل آرتروز : زانو، شانه، ران و ستون فقرات و غيره،

اختلال در ستون فقرات : اسکليوز

کيفوز و اختلال ناحيه گردن مثل : تورتيکوليو نيز ضايعات بافت نرم مثل پيچ خوردگي، پارگي ليگامانها، پارگي مينيسک ها، فتق ديسک بين مهره اي، کندرو مالاسي، کشيدگي تاندون عضلات، پارگي تاندون عضلات و اختلالات مادرزادي مانند دررفتگي مفصل ران، تشکيل نشدن کامل مهره ها، کف پاي صاف، پا چنبري، پا پرانتزي، پا ضربدري، دنده گردني، لغزش مهره هاي ناحيه کمر و ... و در مورد قطع اندام ها به دليل تصادفات، جنگ ها و بيماري ها و ... و نيز مواردي همچون خشکي مفصل شانه، آتروفي سودک، ضايعه گلف البو و ضايعه تنيس البو و جراحي هاي دست و ... مي توان از فيزيوتراپي استفاده کرد.

فيزيوتراپي در بيماري هاي روماتولوژي بيماري هاي مفاصل و بافت نرم را اصطلاحا بيماري هاي روماتولوژي مي نامند و فيزيوتراپي در بيماران روماتولوژي مي تواند جهت کاهش درد و کاهش تورم و التهاب و نيز جلوگيري از پيشرفت عوارض بيماري و بدست آوردن حداکثر کارايي دوباره از مفصل مفيد واقع شود و از جمله اين بيماري ها عبارتند از : پولي ميوزيت (التهابي است که در عضلات ايجاد مي شود)، در ماتوميوزيت (تارهاي عضلاني و پوست ملتهب مي شود)، اسپونديليت انکيليوزان (التهاب ستون فقرات و بافت هاي مجاور آن) آرتريت روماتوئيد (التهاب مفاصل، رباط و کپسول مفصلي) و بيماري هايي مثل آرتروز زانو، ران و ستون فقرات، و اختلافات ديگر مثل بورسيت، کپسوليت، تندونيت، تنوسينويت، آرتريت ها و آرتروزها، سندرم بهجت و غيره.

 

فيزيوتراپي در بيماري هاي اعصاب

 

 

با توجه به اينکه در بيماران اعصاب، عضلات بيمار گرفتار مي شوند. فيزيوتراپي جهت تقويت عضله و راه اندازي بيمار موثر مي باشد و از جمله اين بيماري ها عبارتند از : بيماري هاي عفوني مغز يا سيستم عصبي مثل آبسه مغزي، سرخجه، سيفليس، مننژيت، فلج اطفال و غيره. و بيماري هاي عروق مغز مثل سکته مغزي، تومورهاي سيستم عصبي مثل تومور مغز، تومور مخچه، تومورهاي نخاع و ضايعات ديگر همچون: ضايعات نخاع، ضايعات اعصاب و اعصاب محيطي و غيره.

 

فيزيوتراپي در اطفال

 

قريب به ۱۰% از کودکاني که به دنيا مي آيند دچار نوعي از معلوليت مي باشند که با فيزيوتراپي به موقع مي توان در معلوليت موجود اقدامات موثري را انجام داد و از جمله اين معلوليت ها عبارتند از : فلج مغزي، فلج اطفال، فلج زايماني (ارب پالزي)، تور تيکولي (کودکاني که با گردن کج به دنيا مي آيند)، اختلال در مچ پا (مثل کف پاي صاف، و پا چنبري و غيره).

 

فيزيوتراپي در بيماري هاي زنان

 

فيزيوتراپي در بيماري هاي زنان را با هدف کاهش درد و از بين بردن برخي عفونت ها و چسبندگي ها که در بافت هاي مختلف دستگاه تناسلي ايجاد مي شود و نيز تقويت عضلات ناحيه شکم و اطراف لگن انجام داد و از جمله اين موارد عبارتند از : کمر درد که منشا آن بيماري هاي زنان است، ضعف عضلات ناحيه شکم و لگن و بيمار هاي التهابي و در برخي از جراحي هاي دستگاه تناسلي زنان و غيره.

 

فيزيوتراپي در اعمال جراحي

 

حال عمومي بيماران و جلوگيري از ايجاد و کنترل و حفظ دامنه حرکات مفاصل اطراف محل عمل براي از بين بردن درد و جسبندگي و محدوديت حرکتي مي توان از فيزيوتراپي استفاده کرد و از جمله موارد آن عبارتند از : سوختگي ها و در برخي اعمال جراحي در ناحيه فک و صورت و غيره.

 

فيزيوتراپي در بيماري هاي پوستي

 

در بيماري هاي پوستي مي توان با کاهش درد به بهبودي سريع و بهتر صدمات پوستي کمک کرد و از جمله اين بيماري هاي پوستي عبارتند از: سوختگي پوست و زنا و آکنه و لوپوس و در اعمال جراحي پلاستيک و اعمالي که براي زيبايي انجام مي شود با کنترل چسبندگي محل عمل و غيره.

 

فيزيوتراپي در بيماران بستري در بخش هاي بيمارستان

 

 

 

 

 

با توجه به اينکه وقتي بيماران عزيز در بيمارستان بستري مي شوند از هر گونه حرکت عاجزند که به دنبال آن خشکي مفاصل و ضعف عضلات و نيز تجمع ترشحات درريه آنها و نيز بيماريهاي زخم بستر آنها را تهديد مي کند و براي پيشگيري از بوجود آوردن اين مشکلات لازم است بعد از تجويز پزشک هر روز حداقل يک نوبت فيزيوتراپيست با انجام حرکات فعال و غيرفعال و نيز تمرينات تنفسي و همچنين با ارائه راهنمايي هاي لازم از به وجود آوردن گرفتاري بيشتر پيشگيري مي کند و زمينه لازم براي توانبخشي بيمار را فراهم مي کند.

 

فيزيوتراپي در بيماري هاي قلبي و تنفسي

 

فيزيوتراپي در بيماران تنفسي شامل اصلاح الگوي تنفسي تقويت عضلات سيستم تنفسي و تخليه ترشحات داخل ريه و مجاري تنفسي و همچنين تحريک رفلکس سرفه و آموزش روش هاي تنفسي و تمرينات تنفسي مي باشد و همچنين آموزش وضعيت هاي خاص براي تخليه ترشحات از ريه مي باشد و براي درماني در بيمارستان قلبي شامل : بهبودي وضعيت بيمار و نيز افزايش کارايي سيستم قلبي عروقي که از جمله موارد قلبي ِ تنفسي عبارتند از : جراحي در ناحيه قفسه سينه، ضعف در عضلات سيستم تنفسي، شکستگي دنده ها، بيماري هاي تنفسي مثل پنوموني يا ذات الريه، آمبولي ريه، آبسه ريه، برونشکتازي، آتلکتازي، برونشيت مزمن، آمفيزم و آسم و سرطان عناصر تنفسي و غيره . و نيز بيماري هايي همچون ايسکمي قلبي، ترومبوفلبيت، واريس و غيره.

 

فيزيوتراپي در سالمندان

 

با توجه به اينکه سالمندان عزيز با بالا رفتن سن و کاهش فعاليت روزانه دچار ضعف و ناتواني مي شوند لازم است زير نظر فيزيوتراپيست ماهر به حرکت ورزشي ادامه داده و از بروز مشکلات پيشگيري نمايند. در پايان اشاره به اين نکته ضروري است که يکي از دلايل ثمر بخش بودن درمان بيماران در کشور هاي پيشرفته وجود ارتباط تنگاتنگ بين پزشک معالج از قبيل: جراح ارتوپد، جراح اعصاب، داخل اعصاب، متخصص روماتولوژي، متخصص قلب و عروق و متخصص ريه و جراح و ... با ساير کادر درمان همچون تيم توانبخشي (فيزيوتراپيست) مي باشد بنابرين اگر روزي بتوانيم بين پزشک معالج و فيزيوتراپيست ارتباط تنگاتنگ درماني را بيش از پيش تقويت کنيم فيزيوتراپي مي تواند گام بلندي را در درمان فيزيکي بيماران سکته مغزي، فلج اندام ها، آرتروز زانو، ضايعات مفاصل و ستون فقرات و عوارض شکستگي، ضايعات نخاعي، بيماران قلبي و عروقي و ريوي و ... بردارد.

 

مهمترين روشهاي درماني در فيزيوتراپي عبارتند از :

 

۱) الکتروتراپي توسط دستگاههاي گوناگون الکتريکي درد بيمار کاهش يافته و پروسه ترميم بافتها را سرعت مي بخشد در اين روش از موارد زير استفاده مي شود.

الف) امواج مادون قرمز و ماوراء بنفش
ب) تحريکات الکتريکي پوستي
ج) امواج مافوق صوت
د) ميدانهاي الکتريکي و مغناطيسي
ه) ليزر

 

۲) حرکت درماني حرکت دادن قسمتهاي مختلف بدن بوسيله خود بيمار يا متخصص فيزيوتراپي حرکت درماني ناميده مي شود اين روش درماني مورد استعمال وسيعي براي معالجه ضايعاتي بدن دارد خصوصاْ مدت زماني که بيمار بستري است بايستي حرکت را شروع نمود تا از خشک شدن مفصل و سفت شدن مفصلهاي جلوگيري نمود.

 

۳) ماساژ يکي از قديمي ترين روشهاي درماني است که توسط متخصص فيزيوتراپي به کمک دست يا از طريق دستگاه ماساژ الکتريکي صورت مي گيرد.

 

۴) آبدرماني يا هيدروتراپي در اين روش از آب به شکل استخر يا حوضچه هاي آب گرم يا آب معدني و ........ استفاده مي شود.

 

موارد کاربرد فيزيوتراپي :

 

۱) بيماري هاي استخوان - مفاصل - عضلات
۲) بيماري هاي روماتيسمي
۳) بيماري هاي اعصاب
۴) ضايعات ورزشي
۵) جراحي ها
۶) بيماري هاي قلب و عروق
۷) بيماري هاي تنفسي
۸) بيماري هاي زنان و زايمان
۹) بيماري هاي پوستي
۱۰) بيماري هاي کودکان
۱۱) سوختگي ها
۱۲) معلولان جسمي و حرکتي

 

هدف کلي :

 

براي درمان بيماران با روشهاي فيزيکي يک متخصص فيزيوتراپي ابتدا با قسمتهاي مختلف بدن آشنا شده سپس ساير موارد فيزيکي درمان و تک تک روشهاي آن را مثل الکتروتراپي - ترموتراپي ورزش درماني و روشهاي درمانهاي دستي (موبيليزاسيون) را فرا مي گيرد.

بدين منظور واحدهاي درسي دانشجويان به گونه اي تنظيم شده که ابتدا هر دانشجو با ساختمان طبيعي بدن و نحو کار دستگاهي مختلف آشنا شود (واحد آناتومي و فيزيولوژي ) سپس بيماريهاي مختلف ارتوپدي -اعصاب - تنفسي و روماتيسمي و غيره را فرا ميگيرد همزمان با آنها واحدهاي در رابط با نحوه حرکت بخشهاي مختلف بدن (کينزيولوژي - بيومکانيک ) و روشهاي الکتروتراپي و حرکت درماني و تکنيکهاي خاص آن ارائه مي شود هدف از اين دوره تربيت افراد ايست متعهد و متخصص که پس از طي يک دوره کارشناسي فيزيوتراپي بتواند بر اساس تشخيص پزشکي درمان فيزيکي را بعهده بگيرند.

 

عرصه هاي آموزشي :

 

دوره کارشناسي فيزيوتراپي ۴ سال و نظام آموزشي آن مطابق آئين نامه آموزشي دانشگاهها و موسسه هاي آموزش عالي مصوب شوراي عالي برنامه ريزي است دروس به صورت عملي -نظري - نظري عملي و کارآموزي عرضه مي شود .

دانشجو براي فارغ التحصيلي لازم است در ترم آخر در يکي از زمينه هاي فيزيوتراپي مطالبي را به صورت تحقيق و يا گردآوري با راهنمائي اساتيد اين رشته تهيه نموده و آن را به عنوان رساله خويش جهت استفاده دانشجويان و ساير متخصصين اين رشته ارائه نمايد و سپس در امتحان جامع فيزيوتراپي را با موفقيت بگذراند.

 

تعداد کل واحدهاي درسي ۱۳۵ واحد :

▪ دروس عمومي : ۲۰ واحد

▪ دروس پايه : ۴۷ واحد

▪ دروس تخصصي : ۴۴ واحد

▪ کارآموزي درعرصه : ۲۴ واحد

 

منبع: پزشکان بدون مرز